قم
مورّخان سابقة شهر قم را به پیش از اسلام مربوط می دانند اما شهرت آن بیشتر به دورة بعد از اسلامِ بر می گردد.
در روایات افسانه ای بنای آن را به تهمورث نسبت داده ند.
در سال 23 هجری قمری ابو موسی عبد ا… ابن قیس اشعری شهر را فتح کرد.
در زمان خلافت مأمون مردم به سر کردگی یحیی ابن عمران از دادن خراج امتناع کردند. سپس خلیفه، حاکم باروی شهر را ویران کرد و اموال بسیاری را از مردم گرفت.
بار دیگر در زمان معتزز مردم سر به شورش برداشتند و خلیفه وقت ،حاکم عراق را به سرکوبی آنان فرستاد و وی باروی شهر را که مجدداً ساخته شده بود ویران کرد.
بر طبق روایات در سال 200 هجری قمری حضرت معصومه (س) به شوق دیدار برادرشان امام رضا (ع) عازم خراسان شدند اما در نزدیکی شهر ساوه بیمار و به قم عزیمت کردند. در این شهر روح مقدس آن بانوی عظیم الشأن به ملکوت اعلی پیوست و در محل آستانه مدفون شدند.
به همین دلیل مردم به تدریج منازل خود را به حرم نزدیک کردند.
قم تا اواخر قرن دوم هجری تابع اصفهان بود و حاکم مستقلی نداشت. در زمان هارون الرشید از اصفهان جدا شد. در زمان خلافت عباسی که آل علی (ع) مورد ظلم قرار می گرفتند بسیاری از سادات به قم پناه آوردند و از این تاریخ عقاید شیعه در اذهان مردم رسوخ کرد و این شهر مرکز شیعیان شد.
قم در طول عمر خود از فتنه های مغول و تیمور آسیب های سخت دید و در زمان صفویه رو به آبادی گذاشت. در حمله افاغنه نیز بار دیگر ویران شد اما دوباره سر برداشت و از عهد قاجاریه تاکنون رونق آن روز به روز رو به افزایش است.
این شهر در حال حاضر با توجه به جایگاه حرم حضرت معصومه، مسجد مقدس جمکران، حوزه گرانقدر علمیه و علماء اعلام و مردمان خونگرم، با فرهنگ و البته پیرو ولایت از هر نظر در شمار شهر های مشهور ایران قرار دارد.
قُمْ از کلان‌شهرهای ایران است که در ۱۲۵ کیلومتری جنوب تهران پایتخت ایران واقع شده‌است. این شهر در کنار رودخانه‌ی قمرود و در دشت قم قرار دارد. شهر قم مرکز استان قم و نیز مرکز شهرستان قم می‌باشد.
این شهر مدفن حضرت فاطمه معصومه(س) دختر حضرت امام موسی بن جعفر(ع)، پیشوای هفتم شیعیان و به طور سنتی محل اقامت بسیاری از روحانیون بلندپایه‌ی شیعه بوده و بزرگترین حوزه علمیه‌ی ایران و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه‌ی ایران در این شهر قرار دارد. دبیرخانه‌ی مجلس خبرگان رهبری ایران نیز در این شهر واقع‌است.
قیام‌ها و شورش‌های پیاپی مردم قم باعث شده تا این شهر در طول تاریخ بارها توسط حاکمان و فرمانروایان ویران شده و از نو آباد شود.
این شهر در یک ناحیه‌ی حساس در ایران واقع شده است، زیرا از یک سو رابط بین استان‌های صنعتی ایران و تهران و از سویی دیگر رابط کلیه‌ی استان‌ها و شهرهای جنوبی ایران با استان‌ها و شهرهای شمالی است. این اهمیت منحصر به حاضر نیست و در گذشته نیز قم به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم دارای اهمیت ارتباطی بوده است.
سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران عدد ۱،۰۷۴،۰۳۶ نفر جمعیت را برای قم را نشان می‌دهد. با این جمعیت قم در رتبه‌ی هشتمین شهر پرجمعیت ایران قرار می‌گیرد.
به شهر قم لقب‌های فراوانی نسبت داده می‌شود اما لقب رسمی و مورد استفاده در رسانه‌ها و همینطور شهرداری قم "پایتخت مذهبی ایران و قطب فرهنگی" است. از قم با عناوینی چون: حرم اهل بیت، شهر علم، پایتخت علمی و فرهنگی ایران، پایتخت جهان تشیع، مرکز تجمع اقوام مختلف ایران، ارزان ترین شهر ایران، شهر سوهان، شهر شیرینی، شهر غنبید (Ghonabid) (کلم محلی که در قم کشت می‌شود)، آشیانه‌ی آل محمد، مدینه المومنین، استراحتگاه مومنین، دارالموحدین، شهر موتورسیکلت‌ها و شهر کریمه‌ی اهل بیت یاد می‌کنند.
قم به عنوان پایتخت فرش ابریشمی ایران و جهان، پایتخت کامپیوتری ایران، پایتخت اینترنتی جهان شیعه و پایتخت دوم ادبیات کودک و نوجوان ایران، قطب تولید موتورسیکلت در ایران، قطب تولید نرم افزارهای علوم اسلامی، یکی از سه قطب تولید کیف و کفش در ایران، دومین قطب انتشار کتاب پس از تهران و بزرگترین قطب انتشار کتاب های دینی در خاورمیانه نیز شناخته می‌شود.
رهبر معظم انقلاب حضرت امام سید علی خامنه‌ای، شهر قم را "مادر نظام جمهوری اسلامی" نامیده است. محمود احمدی نژاد، رییس جمهور پیشین ایران نیز این شهر را "پایتخت فرهنگی جمهوری اسلامی" نامیده است. حسن روحانی، رییس جمهور ایران قم را "بزرگترین مرکز نشر آثار و معارف اسلام و شیعه در جهان" خوانده‌است.
اهمیت زیارتی شهر قم در درجه‌ی نخست مربوط به مرقد حضرت فاطمه معصومه(س) دختر امام موسی بن جعفر(ع) ، پیشوای هفتم شیعیان و خواهر هشتمین اختر آفتاب امامت حضرت امام موسی الرضا(ع) است و سپس به دلیل وجود مزارهای متعدد علویان و نوادگان امامان و همینطور مسجد مقدس جمکران است. شهر قم پس از مشهد دومین شهر زیارتی ایران است. جداشدن عتبات عالیات از ایران و پیوستن آن به امپراتوری عثمانی از یک سو و دور بودن مشهد از نواحی مرکزی ایران باعث شده که قم از دوره صفویه به بعد پذیرای زائران بیش تری باشد.
قم در ابتدا محل سکونت اقوامی از زرتشتیان بوده که ممجان (MEMJAN) نامیده می‌شده‌است.
در کتاب تاریخ قم، تألیف "حسن بن محمد بن حسن قمی" در بیان علت نام‌گذاری شهر چنین آمده است:
«شهر قم را بدین علت قم نامیدند که محل جمع شدن آب‌ها و آب انار بوده است و آب در آن جا جمع می شده و آن را هیچ منفذ و رهگذری نبوده، در اطراف آن جا علف و گیاهان و نباتات فراوان می روییده است و در عرب، جمع شدن آب را قم گویند؛ که بعضی آن را با قمقمه (معرب کمکم) هم معنی دانسته‌اند و گلاب پاش را نیز نوعی از قمقمه وصف کرده‌اند و جمع آن را قماقم نامیده‌اند؛ با این تفاوت که وقتی در آن نواحی علف زار و سبزه زار زیاد می‌شد، چوپانان برای چرانیدن گوسفندان خود، برگرد علف زارها خیمه می‌زدند و خانه‌هایی را بنا می‌کردند و خانه‌های ایشان را در فارسی، کومه نامیدند و به مرور زمان کومه تبدیل به کم شد؛ پس آن را معرب گردانیده و قم نامیدند. ریشه نام این شهر به «کومه» به معنای اتاقک‌های کلبه‌مانندی که چوپانان برای استراحت می‌ساختند، باز می‌گردد. با الهام از واژه «کومه» این شهر به نام «کم» (KOM) خوانده شد».
قُم تلفظی از نام کم‌است که اعراب آن را به صورت امروزی درآوردند.
قم در مرکز ایران جای داشته و مرکز استان قم است.
