آیین رونمایی از کتاب ابنیه سنتی قم نوشته علی‌اکبر غلامی تابش، با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین عباسعلی باباگل‌زاده سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم و جمعی از مسئولان، دانشگاهیان و معماران به مناسبت روز پژوهش برگزار شد.
به گزارش روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم؛ این مراسم در تیمچه بزرگ بازار قم برگزار شد.
خانه‌های تاریخی قم در معرض تخریب هستند
علی‌اکبر غلامی تابش نویسنده کتاب ابنیه سنتی قم در این آیین، با بیان این که بناهای تاریخی قم به ویژه خانه‌ها مورد کم‌لطفی پژوهشگران قرار گرفته است، گفت: در این کتاب کوشش شده است، آثار تاریخی شهر قم را ثبت، معرفی و تحلیل کنیم.
او افزود: کتاب مذکور که در واقع نخستین بخش از این مجموعه است، به معرفی خانه‌های ارزشمند بازمانده از دوره قاجار در شهر قم پرداخته و این خانه‌ها را با خانه‌های تاریخی شهرهای کاشان در استان اصفهان و یزد مقایسه کرده است تا از این رهگذر، درک بهتری از این بناهای ارزشمند حاصل شود.
او خاطرنشان کرد: خانه‌هایی که در دوره قاجار در شهر قم بنا شدند، نقش چشمگیری در این توسعه و تحول ایفا کردند؛ ولی متأسفانه این خانه‌ها و معماری هنرمندانه آن‌ها مورد غفلت واقع شده است.
غلامی تابش گفت: در دوره معاصر نوشتن درباره معماری ایران در میان مستشرقان مرسوم شد؛ اما وصف بناهای یادمانی و عام‌المنفعه در این آثار چنان برجسته می‌شد که جایی برای خانه‌های تاریخی نمی‌ماند و اگر ذکری به میان می‌آمد، آن قدر ناچیز بود که به چشم نمی‌آمد.
او اظهار کرد: همچنین تحولات قرن گذشته سبب شد، خانه‌های تاریخی شهر قم به شدت در معرض تخریب و نابودی قرار بگیرند.
او ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد، تاکنون مطالعات چندانی درباره این خانه‌ها صورت نگرفته است و از طریق منابع موجود نمی‌توان شناخت جامعی درباره آن‌ها به دست آورد.
غلامی تابش با تأکید بر لزوم معرفی ابنیه تاریخی از جمله خانه‌های تاریخی شهر قم گفت: سعی کردیم، سندی درخورِ شهر قم و معماری فاخر آن در اختیار محققان قرار دهیم تا ابنیه این شهر از قید گمنامی رها شوند و آن گونه که شایسته است، ارزش تاریخی و ظرایف هنری آن‌ها معرفی و شناخته شود.
او بیان کرد: در بخش نخست کتاب حاضر، به تفصیل درباره تاریخ و سیر تحول دوره قاجار و شهر قم مطالبی بیان شده و بخش دوم، به معرفی و بررسی بناهای تاریخی این شهر اختصاص یافته است.
مؤلف کتاب ابنیه سنتی قم افزود: در این کتاب، به جایگاه قم در سفرنامه سیاحان (گردشگران) و نظرهای آنان درباره شهر قم پرداخته شده و از عکس‌های قدیمی حرم مطهر، میدان آستانه، بافت تاریخی و خانه‌های متعلق به عصر قاجار استفاده شده است.
او به خانه‌هایی که در این کتاب به آن‌ها پرداخته شده است، اشاره کرد و گفت: خانه آیت‌الله العظمی بروجردی، خانه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، خانه آیت‌الله فیض، خانه شاکری، خانه حاج علی خان زند، خانه حاج قلی خان زند، خانه سید صادق روحانی، خانه حاج باقر روحانی، خانه دو بادگیر (نیازمند)، خانه شیرازی، خانه علامه راد، خانه توکلی، خانه رهبری، خانه حلاج‌زاده، خانه لاجوردی، خانه منادی، خانه حاج ملاحسین مولوی قمی، خانه یزدان‌پناه، خانه سلامت و خانه نجاتی در این کتاب معرفی و بنای آن‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
او با بیان این که پژوهش‌های مربوط به تدوین این کتاب از سال 1397 کلید خورد و دو سال بعد به پایان رسید، بیان کرد: دفاتر (جلدهای) بعدی این کتاب گردآوری و تدوین شده است و امیدوار هستیم، با حمایت مسئولان و نهادهای فرهنگی منتشر شوند.
باید اماکن تاریخی قم را به گردشگران معرفی کنیم
مدیرعامل سازمان زیباسازی، بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) نیز در این آیین، یاد استاد حسن معمار قمی، معمار تیمچه قم را گرامی داشت و گفت: این معمار قمی نقش مهمی در حفظ و توسعه معماری اسلامی‌ایرانی داشت و معماری او در بناهایی نظیر مسجد سپه‌سالار تهران، مجلس شورای ملی، ایوان آینه، تیمچه بزرگ بازار قم و امامزاده حمزه(ع) شهر قم بی‌نظیر است.
علیرضا خاکی به محورهای فرهنگی‌تاریخی شهر قم اشاره و بیان کرد: این سازمان در سال 1395، موضوع احیای بافت فرسوده و شناسایی محورهای فرهنگی‌تاریخی شهر قم را در دستور کار قرار داد.
او ادامه داد: به منظور ساماندهی بافت‌های پیرامون حرم مطهر و شناسایی ابعاد گوناگون فرهنگی شهر قم طرح محور فرهنگی‌تاریخی را در ۶ کیلومتر در ۱۷ محله تاریخی شهر قم با کف‌سازی، جداره‌سازی و بهسازی کامل کردیم.
مدیرعامل سازمان زیباسازی، بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) خاطرنشان کرد: عمده عناصر ارزشمند خانه‌های سنتی در بافت تاریخی شهر قم قرار دارد.
او بر لزوم استفاده از ظرفیت حضور 20 میلیون گردشگر در شهر قم در طول سال تأکید کرد و گفت: باید تلاش کنیم، زائران و گردشگران در بافت تاریخی شهر قم حضور پیدا کنند و این موضوع می‌تواند باعث افزایش زمان ماندگاری گردشگران در قم شود.
او با تأکید بر این که جنبه‌های مختلف قم از جمله آثار تاریخی آن باید معرفی شود، گفت: ضرورت دارد که آثار تاریخی و گردشگری شهر قم مانند تیمچه بزرگ بازار از طریق رسانه‌ها به عموم مردم اطلاع‌رسانی و این ظرفیت‌ها شناسانده شود.
خانه‌های تاریخی قم مظلوم واقع شده‌اند
همچنین مصطفی سعادت‌طلب عضو هیأت علمی دانشگاه قم در این مراسم، با تقدیر از نویسنده کتاب «ابنیه سنتی قم» که پژوهش خود را به بناهای سنتی و خانه‌های تاریخی قم اختصاص داده است، گفت: خانه‌های تاریخی قم بسیار مظلوم واقع شده‌اند، در حالی که خانه‌های سنتی مهم‌ترین کاربری هر شهری محسوب می‌شوند.
او با ابراز تأسف از بی‌توجهی به بافت تاریخی و خانه‌های قدیمی ارزشمند شهر قم تصریح کرد: هنوز هم خانه‌های باارزش تاریخی بسیاری در استان قم داریم که مورد بی‌توجهی واقع شده‌اند.
او با بیان این که تیمچه بزرگ بازار شهر قم شاید بهترین و ارزنده‌ترین اثر تاریخی شهر قم باشد، گفت: حدود چهارپنج سال پیش قرار بود، خط دوم متروی قم از زیر تیمچه بزرگ بازار قم عبور کند که خوشبختانه با واکنش نخبگان و دلسوزان شهر قم این اتفاق نیفتاد.
سعادت‌طلب با بیان این که خانه‌های شهر قم در گذشته تک‌خانواری و ویلایی بوده‌اند، گفت: در طرح جامع شهر قم در سال 1386 هجری خورشیدی مصوب شد، 40 درصد شهر قم خانه‌های ویلایی و تک‌خانواری باشد؛ ولی در طرح تفصیلی این عدد به صفر رسید که با تلاش‌های انجام‌شده، 4 درصد آن احیاء شد.
او همچنین به معرفی دو خانه تاریخی مرمت‌شده صابری و شریعت در شهر قم پرداخت و گفت: مرمت و احیای این دو خانه تاریخی به همت استاد رضا عزتی و استاد رضا حسینی از معماران قدیمی استان قم اجرا شده است.
سعادت‌طلب با بیان این که زندگی در خانه‌های تاریخی جریان پیدا می‌کند، خاطرنشان کرد: هدف ما از احیای بافت تاریخی، تقویت سبک زندگی و زنده‌کردن فرهنگ و تمدن است.
درباره معماری قم پژوهش بیش‌تری انجام شود
حمیدرضا خویی عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران نیز در این برنامه گفت: از انتشار کتاب ابنیه سنتی قم بسیار خوشحال شدم؛ چرا که معماری قم در همه این سال‌ها مهجور مانده است.
او با تأکید بر این که پژوهش‌های حوزه معماری ایران باید متمرکز بر آثار تاریخی باشد نه آثار معماری گفت: هر چه مستندات مربوط به آثار تاریخی را مفصل‌تر و مطالب را فربه‌تر کنیم، امکان شناخت بیش‌تری فراهم می‌شود.
او در بخش دیگری از سخنان خود، به ویژگی‌های متمایز معماری خانه‌های تاریخی در شهر قم پرداخت و گفت: در بخشی از این خانه‌ها شاهد وجود «بالاخانه‌ها» هستیم که با معبر و فضای بیرونی پیوند دارند، در حالی که در بافت تاریخی اصفهان و یزد کم‌تر چنین چیزی دیده می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران افزود: در خانه‌های تاریخی قم خیلی با ایوان به صورت جدی روبه‌رو نیستیم و فضای نیم‌باز به شکل رواق‌هایی که مقابل اتاق‌ها می‌چرخند، قرار می‌گیرد.
او به تشابه فضای زیرزمین در خانه‌های تاریخی قم و تهران اشاره کرد و گفت: در خانه‌های تاریخی قم نیز زیرزمین‌هایی بلند با پله کم دیده می‌شود که نشان می‌دهد، پیوند فضای زیرزمین با حیاط بیش‌تر است، فضای زیرزمین در این بناها خیلی مهم هستند و بیانگر این مطلب است که اهل خانه اوقات زیادی از سال را در آن جا سکونت داشتند.
خویی اظهار کرد: شهر قم و خانه‌های سنتی این شهر معماری بسیار ارزشمندی دارد و باید پژوهش‌های بیش‌تری در رابطه با آن‌ها صورت بگیرد.
در ادامه این مراسم از پوستر کتاب ابنیه سنتی قم با حضور تعدادی از مسئولان و استادان دانشگاه رونمایی شد.
همچنین در این مراسم از رضا عزتی‌پور و سید رضا حسینی استادکاران ماهر در حوزه مرمت بناهای تاریخی استان قم، حسن صابری و قاسم شریعت‌نیا از تلاشگران بخش مرمت و احیای خانه‌های تاریخی، محمد صمدی، ابوالفضل نوروزی، امیرحسین زارعی، محمدرضا گنجی و وحید صمدی از فعالان مؤسسه سفیران میراث ماندگار دیار کریمه تجلیل و قدردانی شد.
همچنین از نرگس کریمی، فاطمه جواهری و امیدحسن ولی‌زاده به عنوان برگزیدگان مسابقه عکاسی از بناهای تاریخی و محسن گلریز و علی رئوفی، دو برگزیده مسابقه اسکیس از بناهای تاریخی قم تقدیر شد.
در پایان این مراسم، برنامه بافت‌گردی (بازدید از بخشی از بافت تاریخی شهر قم) با حضور جمعی از مسئولان، معماران و استادان و دانشجویان دانشگاه‌ها برگزار شد.
کتاب ابنیه سنتی قم
کتاب ابنیه سنتی قم توسط علی‌اکبر غلامی تابش نوشته و از سوی انتشارات آوای بهار (قم) در شمارگان 500 نسخه برای اولین بار در سال 1403 چاپ و به بازار کتاب عرضه شده است. نخستین جلد این کتاب که بازار نشر عرضه شده، درباره خانه‌های تاریخی شهر قم مربوط به دوره قاجار است و جلدهای بعدی این کتاب نیز آماده انتشار است.
در این برنامه عمار کاووسی معاون میراث‌فرهنگی و مهدی صمدی مسئول دفتر فنی میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم؛ امین مقومی رییس نظام مهندسی ساختمان استان قم؛ روح‌الله مقدم معاون فرهنگی و امور جوانان اداره‌کل ورزش و جوانان استان قم و… حضور داشتند.
این برنامه با همکاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم؛ اداره کل ورزش و جوانان استان قم؛ جهاد دانشگاهی واحد استان قم؛ دانشگاه یزد؛ سازمان نظام مهندسی استان قم و مؤسسه سفیران میراث ماندگار دیار کریمه برگزار شد.
تیمچه بزرگ بازار شهر قم، بزرگ‌ترین سقف ضربی را در سراسر کشور دارد و به شماره ۱۹۰۲ در سال ۱۳۷۶ هجری خورشیدی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و از مکان‌های دیدنی استان قم برای گردشگران محسوب می‌شود. این اثر تاریخی در خیابان آیت‌الله طالقانی (آذر) قرار دارد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به منظور گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه، روز ۲۵ آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی کشور» به نام روز پژوهش نامگذاری شد. وزارت علوم تحقیقات و فناوری (عتف) نیز از سال ۱۳۷۹ هجری خورشیدی چهارمین هفته آذرماه را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرد و از سال ۱۳۸۴ این نام به «هفته پژوهش و فناوری» تغییر یافت. امسال آیین برنامه‌های این هفته از ۲۳ تا ۲۹ آذرماه جاری برگزار می‌شود.
⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️⬜️
اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم و معاونت‌های «میراث‌فرهنگی»، «گردشگری و سرمایه‌گذاری» و «توسعه مدیریت و پشتیبانی» این اداره‌کل در بلوار ۱۵ خرداد، کوچه ۷.۱ و معاونت «صنایع‌دستی و هنرهای سنتی» این اداره‌کل در خیابان انقلاب اسلامی (چهارمردان)، کوچه ۱۷، خانه تاریخی زند قرار دارند.
نشانی کانال آن با نام «میراث کریمه» در پیام‌رسان ایتا https://eitaa.com/mirase_karime
و در پیام‌رسان روبیکا با نام«قم ببین» https://rubika.ir/visit_Qom
و نشانی اینترنتی این اداره‌کل https://qom.mcth.ir
و تلفن‌های اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم 37065000،
اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان جعفرآباد 36223761
و اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کهک 34223010
با پیش‌شماره ۰۲۵ است.
مردم می‌توانند شکایت‌های خود را از مراکز اقامتی و گردشگری از طریق سامانه ملی سفر (ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر) با شماره تلفن ۰۹۶۲۹ و یا از طریق تارنمای (سایت) آن به نشانی اینترنتی https://09629.ir ثبت کنند
و تخلف در بناهای ثبتی سطح شهرها و بخش‌های تابعه و انجام حفاری‌های غیرمجاز را با شماره تلفن ۰۹۶۶۲ و یا در قم با شماره تلفن 37219798 با پیش‌شماره ۰۲۵ یگان حفاظت میراث‌فرهنگی استان قم گزارش بدهند.
نشانی اینترنتی
خبرگزاری میراث آریا (استان قم) https://www.chtn.ir/service/provinces/qom ،
وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی https://www.mcth.ir ،
پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری https://richt.ir ،
صندوق توسعه صنایع‌دستی و فرش دستباف و احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی https://chre.ir ،
پایگاه اطلاع‌رسانی صندوق احیاء (صابتا) https://saabta.ir
و شرکت توسعه گردشگری ایران https://irtdc.ir
است.
استان قم دارای سه شهرستان قم، جعفرآباد و کَهَک و هفت شهر قم، قَنوات، سَلَفچِگان، دستجِرد، جعفریه، قاهان و کهک است.
2/
