صحبت از بانوی هنرمندی ست که با بهم درآمیختن دانش وتجربه به هنر رسیده بود هنری اصیل و ماندار به نام هنر قالی بافی. بانو مهری سادات فرهادی قمی که از 5سالگی انگشتانش با تاروبود قالی آشنا بود امروز با تلاش وهمت خود تنها استاد بزرگ قالی خرسک قم محسوب می شود. وقتی قرار شد برای انجام گفتگو با این مفاخر شهرمان به خانه اش برویم نمی دانستم که با یک بانوی اصیل هنرمند مواجه خواهم بود چرا که علاوه بر قالی به هنر گلیم بافی، گبه و کرباس بافی نیزتسلط دارد.
بانویی گران بهای که نقش مهمی در ماندگاری وحفظ قالی قم داشته وخواهد داشت.
از ورودی خانه گرفته تا پشتی و کف پوش های خانه مدیون هنر دست مهری سادات بود راستش ابتدا سوال کردن برایم آسان نبود نه اینکه از هنر قالی چیزی ندانم بلکه بیشتر مشکل این بود که نمی دانستم از کدام هنرش سوال کنم قالی خرسک، ابریشم ،کرباس ، گبه ویا گلیم؟ این بانوی قمی سرچشمه هنر قالی بافی بود اما وقتی سر صحبت را باز کرد سوال کردن برایم آسان شد .
خانم فرهادی در ابتدا کمی از خودتان بگویید
مهری سادات فرهادی قمی هستم 55ساله بازنشسته آموزش و پروش وچیزی حدود 40سال است که با هنر قالی بافی انس گرفته ام و به مرور ذوق هنر مرا به سمت دیگر هنرها مثل گلیم ، کرباس ، گبه و قالی ابریشم کشاند، از آنجا که به من بافندگی را از کودکی در کنار مادر ومادر بزرگ آموخته بودم این بود که سعی داشتم هنر گذشتگانم را حفظ کنم به خاطر همین حتی کرباس بافی را که الان دیگر رونقی ندارد احیا کردم تا من نیز به آیندگان منتقل کنم
باتوجه به اینکه شما در مدرس بودید وتدریس می کردید چه شد که به قالی بافی رو آوردید ؟
حقیقتش من به این هنر بسیار علاقه داشتم ودارم وقتی صفر تا صد کار را یاد گرفتم این شد که سعی کردم از چله دوانی، دارکشی چله که مراحل ابتدایی قالی محسوب می شود تا آماده کردن نیره(کوجی) وحتی پایین کشی را خودم انجام دهم و حتی رفوی قالی را خودم انجام می دهم ، همیشه تمام این سال ها خودم به تنهایی این کارها را انجام داده ام وچون همسر وفرزندانم معتقد بودن که از بافتن قالی اذیت می شوم کمکم نمی کردند تا دیگر ادامه ندهم ولی چون علاقه دارم به نظرم سخت نیست.
از قالی خرسک بگویید اینکه چه تفاوتی با دیگر بافت ها و قالی ها دارد .
قالی خرسک یکی ار انواع قالی های دست باف است که تارآن (ریشه ) از قالی های دیگر سه لایه زخمیت تر است ونسبت به فرش های کرک گل ابریشم ضمخت تر است درانواع طرح ها ونقشه ها بافته می شود ودر بیشتر شهر هایی ایران مثل قم مرکزی بافته می شود دو پود دارد پود زیر ورو ، ومتریال ان از پشم پرتاب است بخاطر همین دقت کرده باشید قالی خرسک کلافش را باز می کند تا راحت تر استفاده شود. قالی خرسک وزن سنیگینی دارد وابعاد یک مترو نیم ، دو متر،سه درسه و دو درسه بافته می شود . متاسفانه کتر با این اثر ماندگار توجه می کنند بهترین قالی برای جهیزیه نوعروسان است که خیلی هم با دوام است
خانم فرهادی بعضی از قالی ها گران تر هستند وبعضی ها ارزان تر چرا؟
ارزش هنری یک قالی یا قالیچه به نقشه، میزان استفاده از رنگ‌های طبیعی و هماهنگی قرارگرفتن این رنگ‌ها در کنار هم بستگی دارد، اما قیمت یک قالی یا قالیچه بیشتر به نقشه و رنگ، جنس نخ، تار و پود و پرز آن و ریزبافی و درشت‌بافی آن ربط دارد. به همین علت ما با تفاوت قیمت مواجه هستیم ویا فرش ابریشم این نوع قالی معمولا بسیار ریزبافت است و ارزش هنری زیاد و البته قیمت زیادی دارد. چنین قالی یا قالیچه‌ای برخلاف ظاهر نرم و نازک و ظریفش، در مقابل لکه‌ها بسیار مقاوم است؛ یعنی اگر آب، چای، نوشابه یا هر نوع مایع دیگری را رویش ریختید، لازم نیست ضربان قلبتان را اندازه بگیرید؛ کافی است آن را با یک دستمال مرطوب و کمی شامپو فرش بشویید؛ عین اولش خواهد شد پس طبیعی است که گران تر باشد .
بلاخره در همه جای ایران قالی بافته می شود که تفاوت هایی هم داردند بفرمایید چند نوع گره داریم ؟
گره ترکی باف ،گره فارس باف در توضیح بیشتر بگویم ظرافت فرش جز نوع پرز که چه جور پشمی باشد و چند درصد ابریشم، به نوع گره آن نیز بستگی دارد. بافت دو گره یا گره ترکی که از ابتدا مخصوص بافندگان تبریزی بوده و امروز در مناطق دیگر نیز رایج است، روشی است که در آن هر دو سر پرز از لای تار رد می‌شود و گره می‌خورد. این روش وقت زیادی می‌خواهد و مخصوص قالی‌های ریزبافت و نقشه‌های ظریف با رنگ‌های متنوع و خطوط نازک است. در این روش، امکان بی‌گره بافی یا جفتبافی (که نوعی شلختگی در بافت یا تقلب است) وجود ندارد.
گره فارسی، فرش‌های پشمی درشت‌بافت که اغلب سنگین هستند و نقش‌های درشتی هم دارند، فارسی‌بافند. در گره فارسی یا یک گره فقط یک طرف پرز گره می‌خورد و طرف دیگر آن آزاد است. در این روش، چله شل‌تر است و برای سفت‌کردن آن، شانه‌های سنگین را محکم‌تر روی پرزها می‌کوبند تا پرزهای پشمی در هم فرو بروند و چله محکم شود. همین درهم رفتگی پشم‌ها، امکان بی‌گره‌بافی یا جفتبافی را بیشتر می‌کند.
بافنده‌های فرش‌های فارسی‌باف به خاطر درشتی پرزهای پشم، نمی‌توانند نقشه‌های ظریف و مینیاتوری ببافند. از طرفی، گره فارسی با پا خوردن در طول سال‌ها (که البته اصلا کم نیست) کمکم پرزها شل شده و نخ‌نما می‌شوند. اما به هر حال، این قالی‌ها و رنگ‌های زنده و گرم‌شان، انرژی خاصی به محیط زندگی می‌دهند و قطعا چشم‌نوازتر از هر بافته مصنوعی دیگر هستند.وقتی به قصد خرید یک قالی یا قالیچه وارد یک فروشگاه فرش دستباف شدید، آنچه بیش از همه چشم‌هایتان را نوازش می‌دهد
خانم فرهادی تاکنون چه طرح ها ونقشه هایی را بافته اید ؟ چه تفاوتی بین قالی خرسک قم وشهرهای دیگر است
من خیلی طرح ها ، از سنتی تا فانتزی ، طرح لچک و ترنج یا «شکارگاه» ، گل و مرغ را بافته ام همه نقش و طرح ها را دوشت دارم وانواع طرح های ذهنی مثل که طرح های گبه وطرح های محرمات قم را نیز در طرح گلیم زیاد بافته ام وسجاده ای نیز بافته ام واما درباره تفاوت باید بگویم قالی خرسک قم کنار پیچ دارد ، سر ریشه آن بسته است که به چله دوانی آن بستگی دارد
اما سؤال اساسی اینکه، آیا فرش و قالی و قالیچه باهم فرق دارند؟
بله! دارند. به هرگونه گستردنی بافتنی «فرش» می‌گویند که شامل قالی ،گلیم ، جاجیم ، زیلو ، پلاس و… می‌شود اما به فرش پرزدار «قالی» گفته می‌شود و البته آن چیزی که باعث می‌شود قالی از قالیچه متفاوت شود، متراژ آن است. فرش‌های پرزداری که مساحت آنها 6 متر به بالا باشد، قالی نامیده می‌شود و به فرش‌های پرزداری که مساحت آنها 6 متر یا کمتر از آن باشد «قالیچه» می‌گویند. خوب است بدانید که کوچک‌ترین قالیچه‌ها را هم با مساحت یک تا یک و نیم متر، برای پشتی می‌بافند.
از گبه بگویید اینکه چه تفاوتی با قالی خرسک دارد ؟
در ظاهر این دو ، هیچ فرقی با سایر بافته‌های داری و به ویژه قالی ندارد و به بیان بهتر، نوعی فرش است که به شیوه‌ی بافت قالی و معمولا در قطع قالیچه بافته می‌شود و تنها تفاوت محسوسش با قالی، پرزهای بلند آن و تعداد پود بیشتری است که نرمی خاصی به گبه می‌بخشد. گبه یا قالیچه خرسک گونه‌ای فرش از جنس قالی است که معمولاً در قطع قالیچه توسط عشایر و ایلات لر و قشقایی بافته می‌شود و دارای پرزهای بلند است. در بافت گبه از تعداد پود بیشتری استفاده می‌شود که این کار در نرمی گبه تاثیر فراوان دارد. تعداد پود برخی از گبه‌ها گاهی از سه تا هشت پود در هر رج و بلندی پرزها گاهی تا یک سانتی متر هم می‌رسد. نگهداری گبه مستلزم دقت و توجه است که موجب افزایش ماندگاری و قیمت آن می‌شود. عوامل آسیب رسان شامل حشراتی مثل بید، موریانه، سوسک و موش هستند که بدترین آنها بید است. برای مقابله با بید روش‌هایی مانند استفاده از محلول شیمیایی خاص در هنگام شستشو، افشانه کردن پشت و روی گبه با حشره کش یا استفاده از نفتالین و تنباکو در انبار پیشنهاد می کنم .
گلیم های دستباف شما هم خوش نقش است وهم زیبا بافته شده اند بفرمایید طرح های گلیم قم چه تفاوتی با طرح دیگر شهرها دارد؟ شماروی یکی از کارهای گلیم گل و نقش متفاوتی کار کرده اید توضیح دهید تا ین بافت را هم بشناسیم .
طرح ونقشه گلیم های قم بیشتر محرمات است وهمچنین بزوشتر که نماد کویر است ،حوض آب ، سماور، کله اسب این ها نشان طرح و نقش های گلیم است که خاص قم است .طرحی که روی یخشی از کلیم وهمچنین کیف های دستباف کار کرده ام بافت ویا طرح سوماک است که مثل کوبلن های فرانسوی است ونمای زیبایی به گلیم می دهد.
رنگ نقش مهمی در زیبایی وچشم نوازی قالی داردبفرمایید نخ ها را خودتان رنگ می کنید یا آماده تهیه می کنید؟
بیشتر نخ ها رو خودم رنگ می کنم درگذشته همین کار را می کردند از چیزهایی مثل برگ درخت ، چوب بعضی از درخت ها وحتی کاه که از ساقه گندم است برای رنگ کردن نخ های قالی استفاده می کردند من از برگ درخت رنگ مله ای(طیفی از رنگ سبز) درست می کنم
کدامیک از فرزندان شما هنر قالی بافی را از شما فراگرفته اند ؟
من یک فرزند دختر داردم یک فرزند پسر ،به دخترم ونوه هایم قالی را یاد داده ام ،دخترم تحصیل کرده دانشگاه است ولی قالی ابریشم می بافد او هم مثل خودم به قالی علاقه دارد ، به نظر من هنر قالی بافی برای زنان خانه دار بسیار خوب است بخاط اینکه می توانند در کنار مدیریت خانه و بچه ها یک کاری هم رزق حلال است کمک خرج خانه باشند.
از خواسته و انتظارات خود بفرمایید ؟
دوست دارم یک گارگاه اموزش قالی وقالیچه دایر کنم ومی خواهم سازمان ویا نهادی حمایت کند .در خانه این امکان را ندارم اگر بشود میراث فرهنگی راین زمینه کمک کند ممنون می شوم .چون باز نسشته هستم به امثال من بها نمی دهند واین است که نمی توانم دانسته هایم را به دیگران انتقال دهم ، از طریق یکی از آشنایان هماهنگ کردند که فنی حرفه ای آموزش بدهم . پیگیری نشد .یک مشکلی که ما با آن مواجه هستم این است که برای پیدا کردن مواد اولیه گبه با مشکل مواجه می شوم در قم مواد آن پیدا نمی شود وباید به کاشان برویم ، نخ یاهمان تاررا از کاشان تهیه می کنم .می گویند در یاسوج هم نخ وهم خامه آن به وفور وجود دارد که از قم دوراست . نکته دیگر اینکه کتابی در زمینه گبه قم و نگهداری آن نوشته ام که دست نویس است امیدوارم میراث فرهنگی کمک کند این کتاب را به چاپ برسانم .
متاسفانه مشکلی که بوجود آمده اینکه خانم ها کمتر به قالی بافی تمایل دارند که به نظرم نیاز به آسیب شناسی دارد من همیشه به این هنر علاقه داشته ودارم وبه همه بانوان توصیه می کنم اگر می خواهند درخانه کاری انجام دهند همین هنر را یاد بگیرند که ماندگار واصیل است .
از خانه بانوی هنرمند بیرون آمدم ولی ذهنم درگیربود وقتی وارد کارگاه بانو مهری سادات شدم با اثرهایی رو برو شدم که عکس انهارا فقط در کتاب ها دیده بودم او حتی با طرح گلیم کیف های زنانه بافته بودکه بسیار برایم دیدنی بود انگار هنر، ذوق ، ابتکار و نوع آوری در هم آمیخته بود تا همه کارهای این بانو بی نظیر باشد امیداورم او موفق شود وبتواند بخشی از دانسته های خود را که مچون گنجینه ای با ارزش بود بتواند با آموزش به نسل های آینده ببخشد.
گزارشگر: زهره مهرنورزی
- صایع دستی قم
- گفتگو
- خرسک
- فرهادی قمی
Source: 1
